Aristoteles

Aristoteles

ARİSTOTELES (İÖ 384-322). - Platon'la birlikte antikçağın en büyük filozofu. Ölümünden bir yıl önce "dinsizlik" gerekçesiyle uğradığı kovuşturmadan kurtulmak üzere, ders verdiği Atina'dan kaçmak zorunda kaldı. Platon'un öğretilisi olmakla birlikte, ona karşı olan Aristoteles, Platon'un idealist felsefesini, duyulabilir dünyanın sistemli gözlemiyle, gerçekçi temellere oturtmaya çalışır, ama o da, Platon gibi, fikir (idée) kavramından yola çıkar. Her varlık -ya da töz (substance)- iki ilkeden yapılmıştır: öz ve biçim. Öz, kaba, hareketsiz, belli belirsiz bir yığındır; onun şu ya da bu şey olması, "şu" ya da "bu" olması için, ona, bir biçimin uyması gerekir. Biçim, etkin, özgül fikirdir. Öze niteliğini veren biçimdir. En üstün, bütün ötekileri içeren biçim, tanrıdır. Gene Aristoteles, Demokritos'un mekanikçi anlayışını yadsıyarak erekçiliği (finalisme) getirmiştir: evrene düzen veren tanrıdır. Aristoteles, doğru uslamlamanın, doğru düşünüş teorisinin, mantığın kurucusudur. Gelişme fikri, onun sisteminin ana fikridir. Evrensel gelişme, organik gelişme, devlet biçimlerinin gelişmesi vb. her yerde, tamamlanmamış olandan tamamlanmışa, eksik olandan eksik olmayana, genel olandan özel olana doğru bir evrim olarak kavranır. Engels, Aristoteles'i, bütün Yunan filozoflarının en evrensel beyni, diyalektik düşünüş tarzının esas biçimlerinin araştırılmasına daha o zamandan girişen kişisi diye niteler (Friedrich Engels, Ütopik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm'e bakınız).

Ortaçağda, bu büyük bilginin, bu büyük mantıkçının öğretilileri, onun öğretisinin yalnızca biçimsel, soyut yanını alıkoydular; aristoculuğu, bilimdeki ilerlemelerin ışığı altında yeniden ele almak yeteneğinde olmayan bu kimseler, ondan, kuru, kısır bir sistem oluşturdular ki, bu skolastiğin temelini oluşturdu.